..
..
..
Ngày 23 tháng chạp Âm
lịch hằng năm, người ta thường quen lệ cúng tiễn Ông Táo về
Trời để Ông Táo dâng sớ tâu lại chuyện trần gian với Ngọc
Hoàng Thượng Đế, vì vậy người Việt gọi ngày này là
"Ngày Đưa Ông Táo Về Trời."
..
SỰ TÍCH ÔNG TÁO
Học phái Lão Tử cho rằng có một
vị thiên thần coi việc thiện ác của từng gia đình và mỗi năm một lần về dâng sớ
tâu chuyện với Ngọc Hoàng Thượng Đế. Đó là Ông Táo.
Nhưng người Việt Nam quan niệm về ông Táo khác với người Trung Hoa.
..
TÍCH KỂ RẰNG:
....
Ngày
xưa có hai vợ chồng nhà nọ rất nghèo khổ. Chồng tên là Trọng Cao, vợ là Thị
Nhi. Họ lấy nhau đã lâu mà không có con, cho nên thường buồn phiền cãi lẫy với
nhau. Một hôm Trọng Cao quá tức giận mà đánh vợ. Tức mình, Thị Nhi bỏ nhà ra
đi, rồi gặp một chàng trai là Phạm Lang, anh này đã dùng lời ngon ngọt và khéo
léo quyến rũ được Thị Nhi. Hai người ăn ở với nhau thành vợ chồng. Khi Trọng
Cao hết giận, thấy vợ bỏ đi mất, liền đi tìm kiếm khắp nơi, nhưng không thấy
tăm hơi, buồn rầu bỏ công ăn chuyện làm, ra đi làm người hành khất để đi tìm
vợ. Một hôm, Trọng Cao đến một nhà khá giả xin ăn, bà chủ nhà đem cơm ra cho.
Thì ra đó là Thị Nhi. Hai người nhận ra nhau, tình xưa nghĩa cũ dễ nào quên.
Thị Nhi hối hận vì đã lấy Phạm Lang. họ đang hàn huyên thì bất ngờ người chồng
mới là Phạm Lang từ ngoài đồng đi làm về, Thị Nhi mới nói Trọng Cao vào ẩn
trong đống rơm. Phạm Lang về nhà để cốt lấy tro bón ruộng, nên đốt đống rơm lấy
tro. Trọng Cao đang say ngủ trong đống rơm vì đường xa mỏi mệt ấy bị chết cháy,
người vợ cũ là Thị Nhi, thấy vậy cũng lao vào lửa chết theo. Phạm Lang thấy vợ
chết cũng lao mình vào đống rơm đang cháy ấy mà chết.
..
CŨNG CÓ
TÍCH KHÁC:
: ..
Sau khi
Thị Nhi lấy Phạm Lang, một hôm trong nhà cúng đốt mã ngoài sân, có một hành
khất vào ăn xin. Thị Nhi nhận ra người chồng cũ của mình, động lòng thương đem
gạo ra cho. Bị Phạm Lang nghi ngờ, Thị Nhi lấy làm xấu hổ đâm đầu vào đống lửa
đang đốt mã mà tự tử. Trọng Cao cảm tình ân nghĩa cũng lao vào lửa mà chết
theo, Phạm Lang vì mối tình thương vợ, cũng nhảy vào cùng chết. Thượng đế thấy
ba người có nghĩa mới phong cho làm Táo Quân, và phân chia mỗi người một việc:
..
..
Phạm
Lang là Thổ
Công trông
lo việc bếp.
Trọng
Cao là Thổ Địa trông nom việc nhà.
Thị Nhi
là Thổ Kỳ
trong nom việc chợ búa.
..
..
Hai Ông một Bà
(tranh dân gian, bản gỗ)...
..
Ý NGHĨA
CỦA TÍCH TRUYỆN:
..
Vượt qua
cái lý để đạt tới cái tình: Người Việt xưa không bao giờ có thể chấp
nhận việc đa phu, một bà hai ông. Người ta thường chỉ trích "Thế gian một
vợ một chồng, không như vua bếp hai ông một bà". Như vậy, điều mà tích
truyện nhắc tới, đó không phải là cái lý, nhưng là cái tình nghĩa phu thê, sống
chết cùng nhau.
...
Liên hệ
đến gia đình: Quan
niệm táo quân là vị thần thứ nhất, quan trọng hàng đầu trong gia đình, nhiều
địa phương có tục lệ, người con gái khi mới về nhà chồng, phải làm lễ ở bếp,
hay ở bàn thờ Thổ Công, để xin phù trợ về sau trong công việc bếp núc, tề gia,
nội trợ, quán xuyến gia đình. Tục ngữ phương Tây có câu: "bàn tay đưa nôi
là bàn tay cai trị thế giới", người Việt Nam thì quan niệm: Người nội trợ
là nội tướng trong gia đình.
..
Bếp lửa
mang một ý nghĩa rất quan trọng: Ngoài công dụng nấu chín thực
phẩm, nó còn là nơi quy tụ cả gia đình để chia sẻ với nhau bữa ăn cũng như lửa
ấm. Lễ hội bao giờ cũng gắn bó với nghi thức thắp lửa thiêng. Lửa xua đuổi thú
dữ, tạo bầu không khí ấm áp…Không gia đình nào là không có bếp lửa. Ngày nào
lửa không bén trên bếp, ngày ấy là một ngày gia đình thiếu hơi ấm, thiếu tình
thương.
.
Thường
xưa kia, có gì lủng củng, đau yếu là người ta phải xem lại bếp núc tức là ông
táo có được giữ sạch sẽ hay không? Táo quân định đoạt phúc đức cho gia đình.
Phúc đức này là do sự ăn ở phải đạo của gia chủ và của mọi người trong nhà.
...
Sự tích
ông Táo trong dân gian Việt Nam, có những nét đẹp truyền thống. Người Việt Nam tiễn ông Táo ngày 23 tháng
Chạp chứ không tế Táo quân vào mùa hạ như người Trung Hoa xưa. Trước ngày 23
tháng Chạp, người ta đến hàng vàng mã mua hai cái mũ nam, một cái mũ nữ và một
hoặc ba con cá chép (dùng cho Táo cưỡi), rồi đem đốt những vật dụng đang thờ,
đã hư cũ. Đồng thời người ta cũng thay luôn mấy "Ông Táo" đã sứt mẻ
bằng cách "trân trọng" gửi ở bụi tre hoặc một gốc cây nào đó sau
vườn...
..
Tuy
nhiên, hiện ở nông thôn, nhiều nơi vẫn làm gà, cúng "hăm ba tháng Chạp Táo quân
về trời" đàng
hoàng. Họ coi ngày này như hội nghị thường kỳ của thượng giới, và cũng có ý tạo
điều kiện cho Táo quân kịp trở về trần gian ăn Tết với gia đình....
....
THỔ
CÔNG chính là bộ ba gồm các vị: Thổ Công trông nom việc trong bếp, Thổ Địa trong nom việc trong nhà, Thổ Kỳ trông nom việc chợ búa cho đàn bà.
Gộp lại
cả ba vị Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ được gọi là Táo Quân với nhiệm vụ định phúc cho cả gia đình. Táo
Quân, được hiểu nôm na là vua bếp.
.
Táo Quân được các gia đình cúng lễ quanh năm, thường là hương hoa oản quả. Những dịp lễ tết giỗ chạp hay có công to việc lớn trong nhà có thể cúng chay hoặc cúng mặn tùy nghi.
Táo Quân được các gia đình cúng lễ quanh năm, thường là hương hoa oản quả. Những dịp lễ tết giỗ chạp hay có công to việc lớn trong nhà có thể cúng chay hoặc cúng mặn tùy nghi.
..
Dịp lễ long trọng nhất dành riêng cho Táo Quân chính là ngày cúng ông Táo vào 23 tháng chạp. Theo tín ngưỡng cổ truyền, đây là ngày Táo Quân lên trời báo cáo Ngọc Hoàng Thượng Đế những điều tai nghe mắt thấy ở trần gian, những hành vi, việc làm tốt, xấu của các thành viên trong gia đình trong năm một cách khách quan, trung thực.
Phương
tiện để Táo Quân lên trời là cá chép
vàng. Cúng ông Táo làm to nhỏ, chay mặn tùy khả năng mỗi gia đình,
nhưng dứt khoát phải có bộ mã Táo Quân mới. Sau khi cúng Táo Quân, người ta hóa
mã, đồng thời hóa cả bộ mã năm trước.
..
Lễ cúng
Táo Quân ngày 23 tháng Chạp được coi là mang tính cách chuyển giao năm cũ, đón
chào năm mới. Người ta chuẩn bị chu đáo cho chiều 30 là thời điểm đón Thổ Công
(ông Táo) trở về trần gian làm nhiệm vụ năm mới.
..
Bàn thờ
Thổ Công thường bày biện khá đơn giản gồm bộ 3 chiếc mũ. Chiếc mũ ở giữa là mũ
đàn bà, hai bên là mũ đàn ông. Bộ mũ (dù ba chiếc hay một chiếc) đều kèm theo
chiếc áo và đôi hia đính vào bệ giấy hoặc khi cúng được kê trên bệ là vài trăm
thoi vàng mã.
Hình ảnh Táo Quân - vua bếp cũng trở nên gần gũi với cuộc sống hiện đại hơn với quan niệm gia đình nào được Táo Quân phù hộ nhiều thì hạnh phúc, yên ổn, thành đạt, bếp đỏ lửa mỗi ngày. Những gia đình không có điều kiện đỏ lửa mỗi ngày để ông vua bếp làm nhiệm vụ thì ngầm hiểu là Táo Quân chưa hoàn thành nhiệm vụ giữ gìn tổ ẩm gia đình một cách trọn vẹn.
....
Lễ vật
cúng Táo Quân gồm có: mũ ông công ba cỗ hay ba chiếc (hai mũ đàn ông và một mũ đàn
bà). Mũ dành cho các ông Táo thì có hai cánh chuồn, mũ Táo bà thì không có cánh
chuồn. Những mũ này được trang sức với các gương nhỏ hình tròn lóng lánh và
những giây kim tuyết màu sắc sặc sỡ. Để giản tiện, cũng có khi người ta chỉ
cúng tượng trưng một cỗ mũ ông công (có hai cánh chuồn) lại kèm theo một chiếc
áo và một đôi hia bằng giấỵ Màu sắc của mũ, áo hay hia ông công thay đổi hàng
năm theo ngũ hành:
.. ..
+ Năm
hành kim thì dùng màu vàng.... ...
+ Năm
hành mộc thì dùng màu trắng ...
+ Năm
hành thủy thì dùng màu xanh.... ...
+ Năm
hành hỏa thì dùng màu đỏ............. ...
+ Năm
hành thổ thì dùng màu đen ... ...
...
Những
đồ "vàng mã" này (mũ, áo, hia, và một số vàng thoi bằng
giấy) sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp cùng với bài vị
cũ. Sau đó người ta lập bài vị mới cho Táo Quân. Theo tục xưa, riêng đối với
những nhà có trẻ con, người ta còn cúng Táo Quân một con gà luộc nữa. Gà luộc
này phải thuộc loại gà cồ mới tập gáy (tức gà mới lớn) để ngụ ý nhờ Táo quân
xin với Ngọc Hoàng Thượng Đế cho đứa trẻ sau này lớn lên có nhiều nghị lực và
sinh khí hiên ngang như con gà cồ vậy!
..
Ngoài
ra, để các ông và các bà Táo có phương tiện về chầu trời, ở miền Bắc Việt Nam
người ta còn cúng một con cá chép còn sống thả trong chậu nước, ngụ ý
"cá hóa long" nghĩa là cá sẽ biến thành Rồng đưa ông Táo về trời. Con
cá chép này sẽ sau đó được "phóng sinh" (thả ra ao, hồ hay sông). Tại
miền Trung, người ta cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ. Ở miền
Nam thì giản dị hơn, người ta chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy.
Tùy
theo từng gia cảnh, ngoài các lễ vật chính kể trên, người ta hoặc làm lễ mặn
(với xôi gà, chân giò luộc, các món nấu nấm, măng ..v...v..) hay lễ chay (với
trầu cau, hoa, quả, giấy vàng, giấy bạc..v...v...) để tiễn Táo Quân.
..
Sự tích
Táo Quân bắt nguồn từ Trung Hoa, và truyện đã được "Việt Nam
hóa" với nhiều tình tiết khác nhau. Tuy nhiên, các câu truyện vẫn nói lên
"tình nghĩa yêu thương" giữa một người vợ và hai người chồng cũ và
mới. Chính vì những mối ân tình đó mà ba người đều đã quyên sinh vì nhau...
Thượng đế thông cảm mối tình sâu nghĩa đậm này đã cho về bếp núc ở gia đình...
Bài vị thờ vua Bếp thường được ghi vắn tắt là "Định
Phúc Táo Quân" nghĩa
là thần định mọi sự hạnh phúc.
...
....
N T (B5, C2) sưu tầm